Έχεις παρατηρήσει και εσύ τον εαυτό σου να αναρωτιέται για τον ρόλο της ψυχικής υγείας στην ζωή του;
Μήπως βρίσκεσαι και εσύ σε ένα αδιέξοδο;
Μήπως δεν ξέρεις πού να απευθυνθείς;
Καθημερινά ακούμε πως η ψυχοθεραπεία πρόκειται για μία τάση της μόδας, σαν ένα νέο trend στο TikTok και ακόμα ως ένα καινούριο πρόβλημα, το οποίο προβάλλεται σαν μέσο απόκτησης δημοσιότητας. Η πραγματικότητα ωστόσο, απέχει παρασάγγας από την παραπάνω πρόταση.
Ως YouthTeam του Οργανισμού «Το Χαμόγελο του Παιδιού» αναρωτηθήκαμε για αυτά και προβληματιστήκαμε αρκετά. Ποια είναι όμως η YouthTeam; Αυτοί λοιπόν, ναι είμαστε εμείς! Η ομάδα νέων του «Χαμόγελου» που στόχο έχει να δείξει και να συμμεριστεί τις δυσκολίες που βιώνουν οι νέοι σήμερα.
Είναι η ψυχοθεραπεία κάτι για το οποίο θα έπρεπε να ντρέπομαι;
Μα όχι φυσικά! Για αρχή μερικές από τις φράσεις που εμείς οι ίδιοι θα θέλαμε να ακούσουμε ως απάντηση σε αυτό το ερώτημα, αποτελούν οι «Τα συναισθήματά σου δεν είναι κατακριτέα», «για να ξεπεράσεις κάτι, παίρνει όσο χρόνο χρειάζεσαι εσύ προσωπικά» και «το τι θα πει η κοινωνία είναι λιγότερο σημαντικό από το πώς αισθάνεσαι». Αυτές είναι οι φράσεις που θα θέλαμε να ακούμε μεγαλώνοντας στο σχολείο και μεταβαίνοντας στο καινούριο περιβάλλον του πανεπιστημίου. Με αυτές τις φράσεις δεν θα οδηγούνταν οι νέοι, άτομα σαν εμάς, να ντρέπονται για την επίσκεψή τους σε έναν ψυχολόγο ή και ακόμα την συνεχή ψυχοθεραπεία τους.
Τι προσφέρει όμως η ψυχοθεραπεία στο άτομο; Εκτός από την τόνωση αυτοπεποίθησης, μπορεί κανείς να καταλάβει καλύτερα τον εαυτό του, να κατανοήσει το περιβάλλον γύρω του, να αγκαλιάσει τα συναισθήματα και την προσωπικότητά του.
Στην Ελλάδα το μέγεθος του ζητήματος της ψυχικής υγείας επιβεβαιώνεται μέσα από τα στατιστικά στοιχεία. Αρκεί μόνο να δούμε ότι στην Εθνική Γραμμή SOS 1056 του Οργανισμού «Το Χαμόγελο του Παιδιού», καταγράφεται καθημερινά τουλάχιστον μια κλήση από παιδιά που αναφέρουν ότι θέλουν να κάνουν κακό στον εαυτό τους ή παρουσιάζουν αυτοκτονικό ιδεασμό.
Σε διεθνή δεδομένα, η χώρα μας έχει πολύ υψηλή θέση σε ποσοστά κατάθλιψης ανά τον πληθυσμό: βρισκόμαστε στην 2η θέση σύμφωνα με το World of statistics και στην 6η κατά το World of population. Εγείρεται λοιπόν, το ερώτημα σχετικά με το πώς η Ελλάδα έχει «καταφέρει» να ανεβεί τόσο ψηλά στην κατάταξη. Έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες αυτής της εξέλιξης αποτέλεσε η περίοδος της πανδημίας, οδηγώντας τους νέους να κλειστούν στους εαυτούς τους και να μην εξωτερικεύουν τα συναισθήματά τους. Επίσης, βάσει έρευνας της FocusBari, το μεγαλύτερο πρόβλημα των Ελλήνων το περασμένο έτος, θεωρούνταν η οικονομική ανασφάλεια και αστάθεια.
Εστιάζοντας περισσότερο στη δική μας ηλικιακή ομάδα, καταλήξαμε μέσα από τις συζητήσεις μας, πως εκτός των δύο παραπάνω παραγόντων, υπάρχουν δύο ακόμη αίτια που εντείνουν το άγχος μας, ως νέοι, και έχουν αντίκτυπο ευρύτερα στην ψυχική μας υγεία. Εν μέρει, σχετικό με τον οικονομικό τομέα είναι το ζήτημα των ακαδημαϊκών σπουδών μας. Είναι κοινό μυστικό, ότι προοριζόμαστε για μια κορεσμένη αγορά εργασίας, με χαμηλές προοπτικές για υψηλούς μισθούς, σε μια χώρα όπου τα ποσοστά ανεργίας της την κατατάσσουν ως τη δεύτερη με τον υψηλότερο δείκτη (12,3% τον Αύγουστο του 2022) στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμφωνα με την Eurostat. Αυτό έχει ως άμεσο αποτέλεσμα να βρισκόμαστε σε μια διαρκή ανασφάλεια και αγωνία για το μέλλον μας. Το ζήτημα διογκώνεται για όσους ασχολούνται με τις κοινωνικές επιστήμες και τις ανθρωπιστικές σπουδές, καθώς αυτές δεν κρίνονται πλέον σημαντικές και η απορρόφησή τους στην αγορά εργασίας μειώνεται δραματικά. Πολλοί καταλήγουν σε μη σχετικές με το επιθυμητό επάγγελμα απασχολήσεις, οι οποίες δεν τους προσφέρουν καμία πνευματική ικανοποίηση. Μέσω της εργασίας μας, επιδιώκουμε και την προσφορά στην κοινωνία∙ Αν δεν το έχουμε αυτό, επηρεάζεται τελικά η ψυχική μας ισορροπία. Εξίσου σημαντικό είναι και το πρόβλημα της μοναξιάς, την οποία ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει κηρύξει «οικουμενική απειλή της δημόσιας υγείας». Η ψυχική φθορά προερχόμενη από την μοναξιά έγκειται στην κοινωνική φύση του ανθρώπου. Οι κοινωνικές συναναστροφές μας βοηθούν να διαμορφώσουμε την προσωπικότητα και την ταυτότητά μας, να μαθαίνουμε από τους άλλους ανθρώπους για να γινόμαστε οι ίδιοι καλύτεροι. Επομένως, η απουσία τους κρίνεται παραπάνω από επιζήμια.
Να εμπιστευόμαστε όμως το διαδίκτυο για την βελτίωση της ψυχικής μας υγείας;
Οι τηλεψυχολόγοι αντιμετωπίζουν την πρόκληση της εμπορευματοποίησης, αναζητώντας την αξιοπιστία σε έναν κόσμο πλημμυρισμένο από online πληροφορίες. Η εξατομίκευση των θεραπειών αντιδρά στις γενικευμένες συμβουλές, καθιστώντας σαφές πως δεν υπάρχει μονόδρομος για όλους. Τα βίντεο και άλλα ψηφιακά μέσα δεν αντικαθιστούν την ουσία της ψυχοθεραπείας, που απαιτεί ενδελεχή κατανόηση και διαχείριση των προσωπικών συναισθημάτων. Εν τέλει, η πλούσια εμπειρία της ψυχοθεραπείας ξεπερνά τις εύκολες λύσεις και ενθαρρύνει τη διαδικασία επεξεργασίας της πληροφορίας με επίκριση και συνείδηση.
Η ψυχοθεραπεία είναι μια μακροπρόθεσμη διαδικασία, μια διαδικασία που απαιτεί υπομονή και κατανόηση προς τα παιδιά και τους νέους. Δεν πρόκειται δηλαδή για μια προσωρινή αντιμετώπιση των προβλημάτων του ατόμου, ούτε για έναν «αντιπερισπασμό» από την καθημερινότητα. Στη διαδικασία της ψυχοθεραπείας επίσης, δεν χρησιμοποιούνται οι ίδιες μέθοδοι επίλυσης προβλημάτων σε όλα τα νέα άτομα με τον ίδιο τρόπο. Θα μπορούσαμε δηλαδή να πούμε πως η ψυχοθεραπεία είναι μια μέθοδος «a priori», μια διαδικασία δηλαδή που χρειάζεται να υπάρχει προληπτικά στις ζωές των ανθρώπων, δρώντας σημαντικά στις καθημερινές αποφάσεις τους.
Τι θα θέλαμε όμως να γνωρίζουν οι γονείς μας για να μας βοηθήσουν στον τρόπο διαχείρισης αυτής της δύσκολης διαδικασίας; Η ψυχοθεραπεία δεν είναι μόδα, δεν είναι ένα σύγχρονο trend της Gen Z, αποτελεί μια συνήθεια που οφείλουμε να εντάξουμε στην ζωή μας, παραμερίζοντας τις προκαταλήψεις που έχει η κοινωνία για την ψυχοθεραπεία και τοποθετώντας ως προτεραιότητα τη δίκη μας ψυχική υγεία. Εκτός από την ψυχοθεραπεία υπάρχει και η έννοια της συμβουλευτικής ως μέσο επίλυσης κρίσεων. Τέτοιες υπηρεσίες προσφέρει για παράδειγμα η Εθνική Γραμμή SOS 1056, η Γραμμή Ψυχολογικής Στήριξης για ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα 11528 αλλά και οι σχολικοί ψυχολόγοι που θα αναφέρουμε παρακάτω. Η συμβουλευτική αποσκοπεί στην κατανόηση ενός προβλήματος και την άμεση διευθέτησή του.
Οφείλουμε σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε την ύπαρξη δυνατότητας πρόσβασης σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας, προβλεπόμενη από το κράτος. Καταρχάς, υπάρχει ο θεσμός του σχολικού ψυχολόγου, όπως ειπώθηκε. Ωστόσο, ο θεσμός αυτός έρχεται αντιμέτωπος με πολλά προβλήματα. Δεν έχουν όλα τα σχολεία πρόσβαση σε σχολικούς ψυχολόγους, οι οποίοι - αν υπάρχουν - βρίσκονται σε αντιστοιχία ένας προς πέντε σχολεία με βραχύβια θητεία. Επίσης, οι μαθητές δεν μπορούν να προγραμματίσουν κάποια συνεδρία χωρίς την συγκατάθεση του κηδεμόνα τους, ενώ συχνά δεν αντιμετωπίζεται το παιδί ως ένας ασθενής και παραβλέποντας τον κανόνα, συμμετέχουν και οι γονείς στην διαδικασία. Πέρα όμως από το σχολικό περιβάλλον, υπάρχουν και δημόσιες δομές που ασχολούνται με την ψυχοθεραπεία αλλά και την συμβουλευτική, μέρη τα οποία μπορεί κανείς να αναζητήσει στην γειτονιά του. Σε αυτήν την κατηγορία υπάγονται τα Κέντρα Ψυχικής Υγείας των Δήμων στην Αθήνα, την Θεσσαλονίκη και την Πάτρα και λειτουργούν με σκοπό την προσφορά υπηρεσιών θεραπείας. Αντιλαμβανόμαστε, ότι πρόκειται για έναν θεσμό με εξαιρετικές προοπτικές, ωστόσο η περιορισμένη παροχή υπηρεσιών και η μεγάλη περίοδος αναμονής, πρωτίστως, λόγω του μικρού αριθμού κέντρων και του περιορισμένου αριθμού ειδικών που το στελεχώνουν, τον κρατούν πίσω. Λειτουργούν επίσης στο πλαίσιο της κρατικής μέριμνας, τα Κέντρα Ημέρας, τα οποία αποσκοπούν στην διευθέτηση ζητημάτων σχετικά με την ενδοοικογενειακή βία και την βία προς τα παιδιά ειδικότερα. Κατά περίπτωση του ασθενούς ακόμη, υπάρχουν παροχές σε ορισμένα νοσοκομεία.
Τέλος, βρίσκεται σε εξέλιξη το πρόγραμμα «Ψυχαργώς», το οποίο προβλέπει την δημιουργία κέντρων θεραπείας, μεταξύ άλλων και ψυχοθεραπείας και η ολοκλήρωσή του αναμένεται το 2030. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα χρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ένωση με σκοπό την μετατόπιση της περίθαλψης των ψυχιατρικών ασθενών από τα άσυλα στην ψυχιατρική κοινότητα ευρύτερα, κοινώς την αποϊδρυματοποίηση.
Έτσι, έχοντας όλα τα προαναφερθέντα στην σκέψη μας, το YouthTeam του Χαμόγελου του Παιδιού προτείνει ανοιχτά:
Την δημιουργία μιας πλατφόρμας εντός της οποίας θα δύνανται να δηλώσουν την παρουσία και την υπηρεσία τους ιδιώτες ψυχίατροι, ψυχολόγοι, παιδοψυχολόγοι κ.λπ., με σκοπό την δωρεάν παροχή αντίστοιχων υπηρεσιών.
Την ενίσχυση των ψυχολόγων στα ελληνικά σχολεία και πανεπιστήμια και την αντίστοιχη ενημέρωση για την ύπαρξη αυτών.
Την ενίσχυση των Κέντρων Ψυχικής Υγείας Δήμων, κυρίως μέσω της αύξησης προσωπικού.
Την ένταξη μιας κουλτούρας «πρόληψης» στην καθημερινότητα μας, ενδυναμώνοντας έτσι την ψυχική υγεία του ατόμου.
